Πέμπτη 31 Μαΐου 2018

Πολωνικός κινηματογράφος


Άνθρωπος από σίδερο
Αφορμή γι’ αυτό το άρθρο στάθηκε το σχόλιο μιας φίλης σε μια ανάρτησή μου στο fb που αφορούσε την πολωνική ταινία Η τέχνη του έρωτα – η ιστορία της Μιχαλίνα Βισλότσκα. Έλεγε η φίλη πως οι Πολωνοί έχουν παράδοση στον κινηματογράφο. Αμέσως σκέφτηκα: και ποιος το ξέρει; Μια αναζήτηση στο διαδίκτυο επιβεβαίωσε τους φόβους μου. Υπάρχουν ελάχιστες δημοσιεύσεις για το πολωνικό σινεμά γενικά. Ένιωσα ότι είχα χρέος απέναντι στη νεανική μου αγάπη για τις ταινίες του Βάιντα, του Κισλόφσκι, του Πολάνσκι, της Χόλαντ, του Σκολιμόφσκι, κ.ά., να καλύψω - στο μέτρο των δυνάμεών μου – λίγο από αυτό το κενό.


Οι απαρχές
Πόλα Νέγκρι
Ήδη από τις αρχές του 20ου αιώνα, στην Πολωνία αρχίζουν να παράγονται ταινίες μικρού μήκους, να εμφανίζονται τεχνολογικές καινοτομίες και να ανοίγουν κινηματογραφικές αίθουσες στις μεγάλες πόλεις. Το 1910 γυρίζεται από τον Βλαντίσλαβ Στάρεβιτς μία από τις πρώτες ταινίες κινουμένων σχεδίων στον κόσμο δημιουργώντας μια παράδοση στο συγκεκριμένο είδος [η ιστορία των πολωνικών κινουμένων σχεδίων θα απαιτούσε ένα αφιέρωμα από μόνη της]. Στη διάρκεια του Α’ Παγκοσμίου Πολέμου αρχίζουν να εξάγονται πολωνικές ταινίες στη Γερμανία, συχνά μεταφορές πολωνικών μυθιστορημάτων. Τον ίδιο δρόμο ακολούθησε και η Πόλα Νέγκρι, μία από τις μεγαλύτερες σταρ του βωβού, που μετά το Βερολίνο πήγε στις ΗΠΑ το 1922 και μεσουράνησε στο Χόλιγουντ μέχρι την έλευση του ομιλούντος, οπότε η καριέρα της πήρε την κατιούσα, κυρίως λόγω της βαριάς πολωνικής προφοράς της. Η Νέγκρι ήταν η πρώτη μεγάλη Ευρωπαία ηθοποιός που «εισήχθη» στην Αμερική.


Μετά τον Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο
Το 1945, η πολωνική κυβέρνηση, όπου κυριαρχούν οι κομουνιστές, ιδρύει την εταιρία παραγωγής και διανομής Film Polski. Επικεφαλής της τίθεται ο ήδη γνωστός κινηματογραφιστής Πολωνοεβραίος Αλεξάντερ Φορντ [καλλιτεχνικό ψευδώνυμο του Mosze Lifszyc, 1908-1980]. Παρά τα περιορισμένα τεχνικά μέσα, η Film Polski καταφέρνει να δώσει σημαντική ώθηση στην κινηματογραφική παραγωγή της εποχής. Οι ταινίες της επικεντρώνονταν στα δεινά του πολωνικού λαού κάτω από τον ναζιστικό ζυγό [6 εκ. σκοτώθηκαν στον πόλεμο από τους Γερμανούς (1/5 του πληθυσμού), οι περισσότεροι σε στρατόπεδα συγκέντρωσης. περίπου τα μισά θύματα ήταν εβραϊκής καταγωγής].

Ζωντανοί νεκροί

Οι σημαντικότερες ήταν:

Απαγορευμένα τραγούδια [Zakazane piosenki – Λεονάρντ Μπουτσκόφσκι, 1946]. Διαδραματίζεται στη Βαρσοβία κατά τη διάρκεια της γερμανικής κατοχής και αφηγείται τις ζωές διαφόρων ανθρώπων που τις ενώνουν λαϊκές μπαλάντες της εποχής και τραγούδια που σατιρίζουν τους Γερμανούς κατακτητές.

Ζωντανοί νεκροί [Ostatni etap -  Βάντα Γιακουμπόφσκα, 1948]. Μία από τις πρώτες ταινίες για το Άουσβιτς που μάλιστα γυρίστηκε στον ίδιο τον χώρο του στρατοπέδου. Η Γιακουμπόφσκα υπήρξε η ίδια κρατούμενη εκεί και περιγράφει με ακρίβεια την καθημερινότητα των έγκλειστων γυναικών. Έχει την αξία ντοκουμέντου αλλά και ενδιαφέρουσα πλοκή.


Η Εθνική Σχολή Κινηματογράφου του Λοτζ και οι δεκαετίες 1950-1960
Το 1948 ιδρύεται η Εθνική Σχολή Κινηματογράφου στο Λοτζ, η οποία έμελλε να αποτελέσει τη μήτρα του σύγχρονου πολωνικού κινηματογράφου και ακόμη και σήμερα θεωρείται μία από τις σπουδαιότερες σχολές παγκοσμίως. Συνιδρυτής και δάσκαλός της για 20 χρόνια υπήρξε ο Αλεξάντερ Φορντ και επιφανείς μαθητές της εκείνης της πρώτης περιόδου ήταν μεταξύ πολλών άλλων ο Αντρέι Βάιντα, ο Αντρέι Μουνκ και ο Ρόμαν Πολάνσκι.

Κανάλ

Τα κινηματογραφικά έργα της δεκαετίας του 1950 αρχίζουν να βλέπουν με κριτική ματιά την πολωνική ιστορία, προσπαθώντας να επουλώσουν τις εθνικές πληγές, τον διχασμό ανάμεσα σε κομουνιστές και εθνικιστές, να δείξουν νέους δρόμους για την πολωνική κοινωνία. Μετά τον θάνατο του Στάλιν και την επακόλουθη φιλελευθεροποίηση, η παραγωγή οργανώνεται σε κινηματογραφικές ομάδες όπου συμμετέχουν σκηνοθέτες, συγγραφείς και άλλοι κινηματογραφιστές υπό την καθοδήγηση ενός έμπειρου σκηνοθέτη. Η κοινωνική κριτική είναι εντονότερη, γίνεται προσπάθεια να απαλλαγεί ο κινηματογράφος από τον σοσιαλιστικό ρεαλισμό και τον υπερβολικό ρομαντισμό, να αμφισβητηθούν οι εθνικοί μύθοι. Οι σκηνοθέτες-δημιουργοί στρέφονται σε πιο ψυχολογικά και υπαρξιακά θέματα. Όλο αυτό το ρεύμα θα ονομαστεί Πολωνική Κινηματογραφική Σχολή.

Μεταξύ των ταινιών των δεκαετιών 1950-1960 ξεχωρίζουν:

Η πολεμική τριλογία Η γενιά [Pokolenie, 1955], Κανάλ [Kanal, 1957], Στάχτες και διαμάντια [Popiol i diament, 1958] του Αντρέι Βάιντα. Ταινίες γεμάτες συμβολισμούς και αλληγορίες για τη γενιά που βγαίνει μέσα από τον Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο και για το μέλλον της. Μάλιστα, το Κανάλ ήταν η πρώτη ταινία που καταπιάστηκε με την Εξέγερση της Βαρσοβίας [1944], θέμα-ταμπού για το κομουνιστικό καθεστώς μια και η επιχείρηση οργανώθηκε και εκτελέστηκε από αντιστασιακές δυνάμεις που δεν ελέγχονταν από τους κομουνιστές [κυρίως την Armia Krajowa] και ο Σοβιετικός Στρατός κατηγορήθηκε ότι καθυστέρησε επίτηδες την προέλασή του για να ηττηθεί η εξέγερση.

Οι πέντε της Οδού Μπάρσκα [Piatka z ulicy Barskiej– Αλεξάντερ Φορντ, 1954]. Πέντε νεαροί, περιθωριοποιημένοι από τον πόλεμο, κατηγορούμενοι για μικροκλοπές, αφήνονται ελεύθεροι με αναστολή. Προσπαθούν να επανενταχθούν στην κοινωνία, αλλά ένας παλιός τους γνώριμος κακοποιός τούς εμπλέκει σε μια αντικομουνιστική οργάνωση που θέλει να οργανώσει σαμποτάζ ενάντια στο νέο καθεστώς.

Νυχτερινό τρένο

Νυχτερινό τρένο [Pociag – Γέρζι Καβαλέροβιτς, 1959]. Μια έντονα ψυχολογική και υπαρξιακή ταινία. Οι επιβάτες ενός τρένου δίνουν την αφορμή στον σκηνοθέτη να μελετήσει τη συνύπαρξη καθημερινών ανθρώπων σε έναν περιορισμένο χώρο. Μυστήριο και αναταραχή δημιουργούνται όταν η αστυνομία αναζητά έναν ασύλληπτο δολοφόνο. Αλλά υπάρχει μεγαλύτερο μυστήριο από τις ανθρώπινες σχέσεις;

Μαχαίρι στο νερό

Μαχαίρι στο νερό [Noz w wodzie – Ρόμαν Πολάνσκι, 1962]. Η πρώτη ταινία του Πολάνσκι. Ένα ζευγάρι πηγαίνει για ιστιοπλοΐα. Στον δρόμο ένας νεαρός τούς κάνει οτοστόπ, τον παίρνουν στο αυτοκίνητό τους και ο άνδρας τον προσκαλεί στο σκάφος τους. Η εκδρομή εξελίσσεται σε σύγκρουση ανάμεσα στον νεαρό και τον ώριμο άντρα που διεκδικούν και οι δύο την προσοχή της νέας γυναίκας.

Η επιβάτιδα [Pasazerka – Αντρέι Μουνκ, 1963]. Ο Μουνκ σκοτώθηκε σε αυτοκινητιστικό δυστύχημα στην ηλικία των 40 ετών πριν τελειώσει την ταινία, την οποία ολοκλήρωσαν οι συνεργάτες του κρατώντας τη βασική δομή. Μια Γερμανίδα μετά από χρόνια στην Αμερική επιστρέφει στην πατρίδα της. Στο πλοίο αναγνωρίζει μια γυναίκα που ήταν κρατούμενη στο στρατόπεδο συγκέντρωσης όπου η ίδια ήταν διοικητική υπάλληλος.

Το χειρόγραφο που βρέθηκε στη Σαραγόσα

Το χειρόγραφο που βρέθηκε στη Σαραγόσα [Rękopis znaleziony w Saragossie – Βόιτσεχ Χας, 1965]. Ένας Γάλλος αξιωματικός στη διάρκεια των Ναπολεόντειων πολέμων ανακαλύπτει στη Σαραγόσα ένα μυστηριώδες βιβλίο. Από εδώ ξεκινάει ένα μαγικό ταξίδι στον λαβύρινθο του χρόνου, στον κόσμο της φαντασίας και των εικόνων, όπου η πλοκή είναι μόνο η αφορμή.

Εγκατάλειψη [Walkower – Γέρζι Σκολιμόφσκι, 1965]. Ο 30χρονος Αντρέι γυρνάει τη χώρα δίνοντας αγώνες πυγμαχίας. Σε μια βιομηχανική πόλη βρίσκει την Τερέζα και αποφασίζει να φύγει μαζί της. Ο πρώην μποξέρ Σκολιμόφσκι σκιαγραφεί την απόλυτη αποξένωση λίγο πριν ο ίδιος εγκαταλείψει την Πολωνία για να γυρίσει ταινίες στο Βέλγιο, τη Μ. Βρετανία και τις ΗΠΑ.


Η δεκαετία του 1970 και ο κινηματογράφος της ηθικής αγωνίας
Στη δεκαετία του 1970 η θεματολογία αρχίζει να αλλάζει. Η Ιστορία παραχωρεί την πρωτοκαθεδρία στην καθημερινότητα. Η ψυχολογική και υπαρξιακή διάσταση κυριαρχούν στις ταινίες. Εντείνεται η κριτική ενάντια στη διαφθορά και τον νεποτισμό. Αμφισβητούνται τα ιδεώδη στα οποία στηρίχτηκε η Πολωνία του «υπαρκτού σοσιαλισμού». Πολλοί σκηνοθέτες, όπως ο Βάιντα και ο Ζανούσι σε μια ομιλία τους στο Γκντανσκ το 1975, ζητούν να σταματήσουν οι περιορισμοί της καλλιτεχνικής ελευθερίας και να αρχίσει ανοιχτός διάλογος για όλα τα σημαντικά ζητήματα που απασχολούν την κοινωνία. Αρχίζει έτσι ένα νέο είδος ρεαλισμού που θα ονομαστεί κινηματογράφος της ηθικής αγωνίας και στις αρχές της δεκαετίας του 1980 θα αντικατοπτρίσει το συγκρουσιακό κλίμα που διαμορφώνεται με τους αγώνες της Αλληλεγγύης.

Άνθρωπος από μάρμαρο

Αντιπροσωπευτικές ταινίες της περιόδου:

Επιφώτιση
Επιφώτιση [Iluminacja – Κριστόφ Ζανούσι, 1972] Ένας από τους σημαντικότερους Πολωνούς σκηνοθέτες μάς δίνει δέκα χρόνια από τη ζωή ενός φοιτητή Φυσικής, τους έρωτές του, τις υπαρξιακές ανησυχίες του και τα ηθικά του διλήμματα. Ταινία γυρισμένη με σχεδόν ντοκιμαντερίστικο και αυτοσχεδιαστικό τρόπο.

Άνθρωπος από μάρμαρο [Czlowiek z marmuru – Αντρέι Βάιντα, 1978]. Μια νεαρή σκηνοθέτιδα γυρνάει μια ταινία για έναν εργάτη-πρότυπο και τη μετέπειτα πτώση του σε δυσμένεια. Η ίδια έρχεται σε σύγκρουση με τους προϊσταμένους της, που θέλουν να σταματήσουν την παραγωγή της ταινίας. Εμβληματική απεικόνιση της αμφισβήτησης των ιδεωδών του «σοσιαλιστικού» καθεστώτος.

Επαρχιακοί ηθοποιοί [Aktorzy prowincjonalni – Ανιέσκα Χόλαντ, 1979] Μαύρη κωμωδία που διαδραματίζεται σε μια επαρχιακή πόλη όπου ένας θεατρικός σκηνοθέτης πηγαίνει να ανεβάσει ένα θεατρικό έργο με πρωτοποριακό τρόπο και έρχεται σε σύγκρουση με τον πρωταγωνιστή του που βλέπει την όλη κατάσταση σαν μια ευκαιρία να παίξει τον ρόλο της ζωής του.

Άνθρωπος από σίδερο [Czlowiek z zelazaΑντρέι Βάιντα, 1981]. Μια νεαρή δημοσιογράφος προσπαθεί να κάνει ρεπορτάζ για έναν από τους πρωτεργάτες των απεργιακών κινητοποιήσεων στα ναυπηγεία του Γκντανσκ. Με έκπληξή της διαπιστώνει ότι πρόκειται για τον γιο του πρώην «ήρωα της σοσιαλιστικής εργασίας» [πρωταγωνιστή του «Ανθρώπου από μάρμαρο»].

Άνθρωπος από σίδερο

Η χρονιά του ήσυχου ήλιου [Rok spokojnego slonka – Κριστόφ Ζανούσι, 1984]. Μια ερωτική ιστορία στη ζοφερή Πολωνία του 1946. Ένας Αμερικανός στρατιώτης, που συμμετέχει σε αποστολή διερεύνησης εγκλημάτων πολέμου, γνωρίζει και ερωτεύεται μια Πολωνή ζωγράφο. Μια βουβή σχέση: ο Νόρμαν δεν μιλά πολωνικά, η Εμίλια δεν μιλά αγγλικά. Μπορεί ο έρωτάς τους να ξεπεράσει τα σύνορα που άλλοι έχουν ορίσει;

Η χρονιά του ήσυχου ήλιου

Δίχως τέλος [Bez koncaΚριστόφ Κισλόφσκι, 1985]. Κινούμενη ανάμεσα στον ρεαλισμό και τη φαντασία, η ταινία μάς παρουσιάζει μια γυναίκα, μεταφράστρια του Όργουελ, της οποίας ο δικηγόρος-άντρας μόλις έχει πεθάνει, αλλά είναι ακόμη παρών. Στην Πολωνία του στρατιωτικού νόμου, η Ούλα προσπαθεί να βρει διέξοδο στον γιο της, στη δουλειά της, στο σεξ, ακόμη και στον υπνωτισμό.

Μικρή ιστορία για ένα φόνο [Krótki film o zabijaniu – Κριστόφ Κισλόφσκι, 1988]. Σε μια αφιλόξενη Βαρσοβία, ανάμεσα σε ανθρώπους αδιάφορους για τους γύρω τους, κινείται ο νεαρός Γιάτσεκ επιδεικνύοντας αντικοινωνική συμπεριφορά. Ο φόνος μοιάζει αναπόφευκτος, αλλά σε τι διαφέρει άραγε από τον κρατικό τιμωρητικό φόνο; Πολυβραβευμένη ταινία που έπαιξε σημαντικό ρόλο στην κατάργηση της θανατικής ποινής.


Η πτώση του κομουνισμού και ο 21ος αιώνας
Με την επιστροφή στην ιδιωτική καπιταλιστική αγορά και το πολυκομματικό σύστημα, ο πολωνικός κινηματογράφος άλλαξε φυσικά θεματική. Επιπλέον, έδειξε αρχικά να έχει χάσει κάπως τον βηματισμό του. Η αναζήτηση ταυτότητας της πολωνικής κοινωνίας αντανακλάται και στο έργο των Πολωνών δημιουργών. Τα προβλήματα που δημιουργούνται από τον καταναλωτισμό, τις κοινωνικές ανισότητες κλπ δίνουν τροφή στις νέες κινηματογραφικές παραγωγές. Επίσης, μεγάλος αριθμός ταινιών ασχολείται με την κριτική ή τη σάτιρα του προηγούμενου καθεστώτος. Η αναθεώρηση της Ιστορίας, κυρίως από τον Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο και μετά, είναι κάτι που συγκινεί κοινό και σκηνοθέτες. Συχνά, αυτό γίνεται με ενοχλητικά θέματα που αγγίζουν καταχωνιασμένες συλλογικές ενοχές, όπως αντισημιτικές συμπεριφορές και ενέργειες ή η βίαιη ενσωμάτωση μειονοτήτων. 

Ίντα

Παραθέτω εδώ περισσότερες ταινίες από ό,τι ίσως θα δικαιούταν συγκριτικά η συγκεκριμένη περίοδος, για να φανούν οι διαγραφόμενες τάσεις.

Απόδραση από τον κινηματογράφο «Ελευθερία» [Ucieczka z kina "Wolnosc" – Βόιτσεχ Μαρτσέφσκι, 1990]. Τα τελευταία χρόνια του κομουνιστικού καθεστώτος, σε έναν κινηματογράφο του Λοτζ οι ηθοποιοί μιας ταινίας που παίζεται στον κινηματογράφο «Ελευθερία» επαναστατούν αρνούμενοι να ακολουθήσουν το σενάριο και συνομιλούν με τους θεατές. Ένας λογοκριτής αναλαμβάνει δράση πριν επικρατήσει αναρχία.

Το χρέος [Dlug – Κρίστοφ Κράουζε, 1999]. Ο Άνταμ και ο Στέφαν, δυο νεαροί επίδοξοι επιχειρηματίες, θέλουν να εισαγάγουν σκούτερ από την Ιταλία. Η τράπεζα ζητά εγγυήσεις για να τους δώσει δάνειο. Διψασμένοι για γρήγορο πλουτισμό, δέχονται χωρίς να το καλοσκεφτούν την πρόταση ενός Ρώσου γνωστού του Στέφαν για διευκόλυνση. Δεν ξέρουν σε τι ακριβώς έχουν μπλέξει και γρήγορα θα μετανιώσουν για την ευπιστία τους.

Rozyczka

Rozyczka [Γιαν Κιντάβα-Μπλόνσκι, 2010]. Ο Ρόμαν, αστυνομικός της κρατικής ασφάλειας, πείθει την ερωμένη του Καμίλα να πλησιάσει τον συγγραφέα και πανεπιστημιακό καθηγητή λογοτεχνίας Άνταμ Βαρτσέφσκι και να αναφέρει ό,τι κάνει και λέει. Ο καθηγητής είναι ύποπτος για αντεπαναστατική και σιωνιστική δράση. Ωστόσο, τα πράγματα θα πάρουν αναπάντεχη στροφή.

Ρόζα [RozaΒόιτσεχ Σμαρτσόφσκι, 2011]. Ο Ταντέους είναι στέλεχος της (μη κομουνιστικής) Armia Krajowa, της σημαντικότερης αντιστασιακής οργάνωσης της Πολωνίας. Είδε τη γυναίκα του να βιάζεται και να σκοτώνεται από τους Γερμανούς. Με το τέλος του πολέμου πηγαίνει στη Μαζουρία, επαρχία με κυρίως γερμανόφωνο πληθυσμό, να παραδώσει τα υπάρχοντα ενός Γερμανού στρατιώτη, στου οποίου τον θάνατο ήταν παρών, στη χήρα του. Εκεί θα βρεθεί στη μέση μιας κόλασης.

Poklosie

Poklosie [Βλαντίσλαβ Πασικόφσκι, 2012]. Ο Φράντσισεκ επιστρέφει στο χωριό του μετά από 20 χρόνια στην Αμερική. Διαπιστώνει ότι οι γείτονες αποφεύγουν τον αδερφό του επειδή μαζεύει στο χωράφι του πλάκες από τάφους Εβραίων που οι Γερμανοί είχαν χρησιμοποιήσει στην κατασκευή δρόμων. Τα δυο αδέρφια βάζουν σκοπό να μάθουν τι απέγιναν οι Εβραίοι που ζούσαν κάποτε στην περιοχή. Η αποκάλυψη θα είναι συγκλονιστική.

Ίντα [Ida - Πάβελ Παβλικόφσκι, 2013]. Μια νεαρή δόκιμη καθολική μοναχή, η Άννα, θα πρέπει σύμφωνα με τους μοναστικούς κανόνες να συναντηθεί με την οικογένειά της πριν ορκιστεί. Γνωρίζει τη θεία της Βάντα, δικαστή, τη μόνη συγγενή της που έχει απομείνει. Από τη θεία της θα μάθει πως είναι εβραϊκής καταγωγής και μαζί θα προσπαθήσουν να ανακαλύψουν τι κρύβει η οικογενειακή τους ιστορία.

Είμαι δολοφόνος

Είμαι δολοφόνος [Jestem morderca Μάτσιεχ Πιέπρτσιτσα, 2016]. Ένας νέος αστυνόμος αναλαμβάνει να εξιχνιάσει μια σειρά από δολοφονίες γυναικών στο Κατοβίτσε. Εκεί που άλλοι εμπειρότεροι ντετέκτιβ έχουν αποτύχει, ο Γιάνους εφαρμόζει καινούργιες, πρωτοποριακές μεθόδους για να συλλάβει τον δολοφόνο. Όμως όλα αποδεικνύονται πιο δύσκολα απ’ ό,τι φαίνονταν και τα διλήμματα πολλαπλασιάζονται.

Η τελευταία οικογένεια [Ostatnia rodzina Γιαν Ματουζίνσκι, 2016]. Ιδιαίτερη βιογραφία της οικογένειας του σουρεαλιστή Πολωνού ζωγράφου Ντζίσλαβ Μπεκσίνσκι. Ο Μπεκσίνσκι ζει με τη γυναίκα του και τις γριές μητέρες τους σε ένα διαμέρισμα μιας δυστοπικής πολυκατοικίας, ενώ εκεί κοντά ζει και ο αυτοκτονικός γιος τους. Η ταινία δίνει με πρωτότυπο τρόπο τη στάση τους απέναντι στη ζωή, την τέχνη και τον θάνατο.

Η τέχνη του έρωτα, η ιστορία της Μιχαλίνα Βιτσλόσκα [Sztuka kochania. Historia Michaliny Wislockiej – Μαρία Σαντόφσκα, 2017]. Γυναικολόγος και σεξολόγος στην Πολωνία του "υπαρκτού σοσιαλισμού", η Μιχαλίνα Βισλότσκα παλεύει ενάντια στις προκαταλήψεις της εποχής, αλλά και απέναντι στις ίδιες της τις αντιφάσεις μερικές φορές, για να διαδώσει τις πρωτοποριακές, απελευθερωτικές της ιδέες.

Η τέχνη του έρωτα


Σημ. Γράφοντας αυτό το αφιέρωμα, διαπίστωσα με δέος ότι ο κινηματογράφος της Πολωνίας ξεπερνά τα όρια ενός λίγο-πολύ συνοπτικού οδηγού. Προσπάθησα να κρατήσω σε λογικό πλαίσιο την έκταση του κειμένου, αλλά δεν νομίζω να μπορούσα να μεταφέρω όλες τις απαραίτητες πληροφορίες με λιγότερες λέξεις. Η επιλογή των ταινιών έγινε με βάση το προσωπικό μου γούστο αλλά και τις ανάγκες της περιοδολόγησης και της αντιπροσωπευτικότητας. Πολλές καλές ταινίες έμειναν αναγκαστικά απέξω ενώ περιόρισα τη συμμετοχή των πολύ γνωστών σκηνοθετών. Επίσης, δεν συμπεριέλαβα ταινίες Πολωνών σκηνοθετών [Πολάνσκι, Κισλόφσκι, Χόλαντ, κλπ] που γυρίστηκαν στο εξωτερικό – μόνο καθαρά πολωνικές ταινίες. Ελπίζω όμως πως έδωσα το έναυσμα για περαιτέρω αναζήτηση, ιδίως για άλλες ταινίες των σκηνοθετών που αναφέρω. Οι περισσότερες προτάσεις μου μπορούν να βρεθούν στο διαδίκτυο, αλλά συνήθως υπάρχουν μόνο αγγλικοί υπότιτλοι.

Πέμπτη 24 Μαΐου 2018

Οι αγαπημένες μου ταινίες ανά έτος

Σε συνέχεια της ανάρτησης με τις κορυφαίες ταινίες του φίλου Τάσου Φιλιππίδη, θέλω κι εγώ να δημοσιεύσω τις αγαπημένες μου ταινίες ταξινομημένες με τον ίδιο τρόπο, ο οποίος δίνει χρονικό εύρος στις επιλογές έστω και αν αδικεί κάποια κινηματογραφικά έργα που πέφτουν πάνω σε άλλα καλύτερα. Πέρα από τις αρκετές ομοιότητες με τη λίστα του Τάσου, είναι προφανές ότι υπάρχουν και πολλές διαφορές, που οφείλονται - πέρα από το δεδομένο προσωπικό γούστο - κυρίως στη μεγάλη του αγάπη για περιφερειακές κινηματογραφίες, ενώ οι δικοί μου προσανατολισμοί είναι σχετικά πιο κοντά στον αμερικάνικο κινηματογράφο, χωρίς κανείς από τους δυο μας να πάσχει από μονομέρεια. Ελπίζω να δώσαμε και οι δύο αρκετά ερεθίσματα και αφορμές για νέες κινηματογραφικές ανακαλύψεις.

Vertigo - Hitchcock

1920 – Το εργαστήρι του Δρ. Καλιγκάρι [The Cabinet of Dr Caligari - Robert Wiene]
1921 – Το χαμίνι [The Kid - Charlie Chaplin]
1922 – Νοσφεράτου [Nosferatu - F.W. Murnau]
1925 – Θωρηκτό Ποτέμκιν [Battleship Potemkin - Sergei Eisenstein]
1927 – Μητρόπολις [Metropolis - Fritz Lang]
1928 – Το πάθος της Ζαν ντ’ Αρκ [The Passion of Joan of Arc - Carl Dreyer]
1929 – Το κουτί της Πανδώρας [Pandora's Box - G.W. Pabst]

Pandora's Box - Pabst

1930 – Γαλάζιος άγγελος [The Blue Angel Josef von Sternberg]
1931 – Τα φώτα της πόλης [City Lights - Charlie Chaplin]
         - Ο δράκος του Ντίσελντορφ [M - Fritz Lang]
1932 – Σαγκάη Εξπρές [Shanghai Express -Josef von Sternberg]
1933 – Σούπα πάπιας [Duck Soup Leo McCarey, with Marx Brothers]
1935 – Ο καταδότης [The Informer - John Ford]
1936 – Μοντέρνοι καιροί [Modern Times - Charlie Chaplin]
1937 – Η μεγάλη χίμαιρα [La Grande Illusion - Jean Renoir]
1938 – Οι τρεις σύντροφοι [Three Comrades - Frank Borzage]
          - Η κυρία εξαφανίζεται [The Lady Vanishes – Alfred Hitchcock]
1939 – Η άμαξα της αγωνίας [Stagecoach - John Ford]

Modern Times - Chaplin

1940 – Ρεβέκκα [Rebecca - Alfred Hitchcock]
1941 – Πολίτης Κέιν [Citizen Kane - Orson Welles]
1942 – Καζαμπλάνκα [Casablanca - Michael Curtiz]
1943 – Κύριος του πεπρωμένου [The Ghost Ship - Mark Robson]
1944 – Διπλή αποζημίωση [Double Indemnity - Billy Wilder]
1945 – Σύντομη συνάντηση [Brief Encounter - David Lean]
1946 – Πάθος και αίμα [The Big Sleep - Howard Hawks]
1947 – Αμάρτημα του παρελθόντος [Out of the Past - Jacques Tourneur]
1948 – Ο θησαυρός της Σιέρα Μάντρε [The Treasure of the Sierra Madre - John Huston]
1949 – Ο τρίτος άνθρωπος [The Third Man - Carol Reed]

Out of the Past - Tourneur

1950 - Los Olvidados [Luis Bunuel]
          - Ρασομόν [Rashomon - Akira Kurosawa]
1951 – Μια θέση στον ήλιο [A Place in the Sun - George Stevens]
1952 – Σειρήνα του καμπαρέ [Rancho Notorious - Fritz Lang]
1953 - Ugetsu Monogatari [Kenji Mizoguchi]
1954 – Ταξίδι στην Ιταλία [Viaggio in Italia - Roberto Rossellini]
          - Οι επτά σαμουράι [Seven Samurai - Akira Kurosawa]
1955 - Ο λόγος [Ordet - Carl Dreyer]
1956 – Κανάλ [Kanal - Andrzej Wajda]
1957 – Δον Κιχότης [Don Quixote - Grigori Kozintsev]
         - Η έβδομη σφραγίδα [The Seventh Seal - Ingmar Bergman]
1958 – Δεσμώτης του ιλίγγου [Vertigo - Alfred Hitchcock]
1959 – Ανατομία ενός εγκλήματος [Anatomy of a Murder - Otto Preminger]
         – Νυχτερινό τρένο [Night Train – Jerzy Kawalerowicz]

Ugetsu Monogatari - Mizoguchi

1960 – Ψυχώ [Psycho - Alfred Hitchcock]
1961 – Μέσα απ’ τον σπασμένο καθρέφτη [Through a Glass Darkly - Ingmar Bergman]
1962 – Λολίτα [Lolita - Stanley Kubrick]
1963 – Ο γατόπαρδος [Il Gattopardo - Luchino Visconti]
1964 – Γυναίκα στους αμμόλοφους [Woman in the Dunes - Hiroshi Teshigahara]
1965 – Δόκτωρ Ζιβάγκο [Doctor Zhivago - David Lean]
1966 – Οι καμπάνες του μεσονυχτίου [Chimes at Midnight - Orson Welles]
1967 – Το βιβλίο της ζούγκλας [The Jungle Book - Wolfgang Reitherman]
1968 – 2001: Οδύσσεια του διαστήματος [2001: A Space Odyssey [Stanley Kubrick]
1969 - Z [Costa Gavras]

Doctor Zhivago - Lean

 1970 - Η στρατηγική της αράχνης [Strategia del ragno - Bernardo Bertolucci]
1971 – Ο μεσάζων [The Go-Between - Joseph Losey]
1972 – Σολάρις [Solaris - Andrei Tarkovsky]
1973 – Άμαρκορντ [Amarcord - Federico Fellini]
1974 – Τσαϊνατάουν [Chinatown - Roman Polanski]
1975 - Ο θίασος [Θεόδωρος Αγγελόπουλος]
1976 - 1900 [Bernardo Bertolucci]
1977 – Ένας Αμερικανός φίλος [The American Friend - Wim Wenders]
1978 – Ο ελαφοκυνηγός [The Deer Hunter - Michael Cimino]
1979 – Μανχάταν [Manhattan - Woody Allen]

Chinatown - Polanski

1980 - Berlin Alexanderplatz [Rainer Werner Fassbinder]
1981 – Άνθρωπος από σίδερο [Man of Iron - Andrzej Wajda]
1982 - Blade Runner: Ομάδες εξόντωσης [Blade Runner - Ridley Scott]
1983 – Ο νότος [El Sur - Victor Erice]
1984 – Μόνο αίμα [Blood Simple - Joel and Ethan Coen]
1985 – Ραν [Ran - Akira Kurosawa]
1986 – Η θυσία [The Sacrifice - Andrei Tarkovsky]
1987 – Κόκκινοι αγροί [Red Sorghum - Zhang Yimou]
1988 – Επικίνδυνες σχέσεις [Dangerous Liaisons - Stephen Frears]
1989 – Ο κύκλος των χαμένων ποιητών [Dead Poets' Society - Peter Weir]

Blade Runner - Ridley Scott

1990 - Ju Dou: Σιωπηλοί εραστές [Ju Dou - Zhang Yimou]
1991 – Ψηλά τακούνια [Tacones Lejanos - Pedro Almodovar]
1992 – 1492: Χριστόφορος Κολόμβος [1492: Conquest of Paradise - Ridley Scott]
1993 – Η λίστα του Σίντλερ [Shindler's List - Stephen Spielberg]
1994 – Τρία χρώματα: η κόκκινη ταινία [Three Colors: Red - Krzysztof Kieslowski]
1995 - Seven [David Fincher]
1996 - Fargo [Coen Brothers]
1997 - Gattaca [Andrew Niccol]
1998 - Οικογενειακή Γιορτή [Festen - Thomas Vinterberg]
1999 – Ο ταλαντούχος κύριος Ρίπλεϊ [The Talented Mr. Ripley - Anthony Minghella]

Tacones Lejanos - Almodovar

2000 – Ερωτική επιθυμία [In the Mood for Love - Wong Kar Wai]
2001 – Οδός Μαλχόλαντ [Mulholland Dr. - David Lynch]
2002 – Ματωμένη Κυριακή [Bloody Sunday - Paul Greengrass]
2003 - Dogville [Lars von Trier]
         - Μνήμες εγκλήματος [Memories of Murder - Joon Ho Bong]
2004 - Million Dollar Baby [Klint Eastwood]
2005 – Ο επίμονος κηπουρός [The Constant Gardener - Fernando Meirelles]
          - Match Point [Woody Allen]
2006 – Ο άνεμος χορεύει το κριθάρι [The Wind that Shakes the Barley - Ken Loach]
2007 – Προσοχή, πόθος [Lust, Caution - Ang Lee]
2008 – Σφραγισμένα χείλη [The Reader - Stephen Daldry]
         - Wall-E [Andrew Stanton]
2009 – Η λευκή κορδέλα [The White Ribbon - Mikael Haneke]
         – Το μυστικό στα μάτια της [El secreto de sus ojos – Juan Jose Campanella]

Memories of Murder - Joon Ho Bong

2010 – Βασιλιάς σε μια κόλαση [King of Devil's Island - Marious Holst]
2011 - Shame [Steve McQueen]
         - Hugo [Martin Scorsese]
2012 – Django, ο τιμωρός [Django Unchained - Quentin Tarantino]
2013 – Ίντα [Ida - Pawel Pawlikowski]
2014 - Jimmy's Hall [Ken Loach]
2015 – Ο αστακός [The Lobster - Γιώργος Λάνθιμος]
2016 – Η άφιξη [Arrival - Denis Villeneuve]
2017 – Μητέρα! [Mother! – Darren Aronofsky]

Ο αστακός - Λάνθιμος



Τετάρτη 23 Μαΐου 2018

Οι καλύτερες ταινίες ανά χρονιά - Οι επιλογές του Τάσου Φιλιππίδη

Σε μια από τις παθιασμένες μας συζητήσεις για τον κινηματογράφο με τον φίλο Τάσο Φιλιππίδη διαφωνήσαμε για κάποιες από τις επιλογές που ανήρτησα ως "Αγαπημένες ταινίες" εδώ στο ιστολόγιό μου. Του πρότεινα να μου δώσει τις δικές του κορυφαίες ταινίες για να τις δημοσιεύσω. Μου έστειλε λοιπόν τα παρακάτω κινηματογραφικά έργα ταξινομημένα ανά χρονιά. Βρήκα τον τρόπο του - ανά έτος - εξαιρετικά ενδιαφέροντα και μου έκανε εντύπωση το σε πόσες ταινίες συμφωνούμε, ενώ θεώρησα εξίσου λογικό να διαφωνούμε σε άλλες τόσες. Όπως και να 'χει, είναι ιδιαίτερη τροφή για σκέψη και αναζήτηση για τον κάθε κινηματογραφόφιλο.

Stalker - Tarkovsky

Η πλήρης λίστα:
1919 – Τυφλοί σύζυγοι [Blind husbands - Erich von Stroheim]
1920 – Το εργαστήρι του Δρ. Καλιγκάρι [The Cabinet of Dr. Kaligari – Robert Wiene]
1922 – Οι ανόητες γυναίκες [Foolish Wives – Erich von Stroheim]
1924 – Ο τελευταίος των ανθρώπων [The Last Laugh – F.W. Murnau]
1925 – Θωρηκτό Ποτέμκιν [Battleship Potemkin – Sergei M. Eisenstein]
1926 – Η μάνα [Mother – Vsevolod Pudovkin]
1927 – Η αυγή [Sunrise – F.W. Murnau]
1928 –Το πάθος της Ζαν ντΑρκ [The Passion of Joan of Arc – Carl Theodor Dreyer]
1929 – Το κουτί της Πανδώρας [Pandora’s Box – Georg Wilhelm Pabst]

The Passion of Joan of Arc - Dreyer
1930 – Ουδέν νεώτερον από το δυτικό μέτωπο [All Quiet on the Western Front – Lewis Milestone]
1931 – Τα φώτα της πόλης [City Lights – Charles Chaplin]
1932 – Σαγκάη Εξπρές [Shanghai Express – Josef von Sternberg]
1933 – Κυρία για μια μέρα [Lady for a Day – Frank Capra]
1934 – Συνέβη μια νύχτα [It Happened One Night – Frank Capra]
1935 – Το έγκλημα του κυρίου Λανζ [Le crime de Monsieur Lange – Jean Renoir]
1936 – Μοντέρνοι καιροί [Modern Times – Charles Chaplin]
1937 – Τόπο στα νιάτα [Make Way for Tomorrow – Leo McCarey]
           - Χαμένος Ορίζων [Lost Horizon – Frank Capra]
1938 – Τα παιδικά χρόνια του Μαξίμ Γκόρκι [Gorky 1: The Childhood of Maxim Gorky – Mark Donskoy]
          – Η κυρία εξαφανίζεται [The Lady Vanishes – Alfred Hitchcock]
1939 – Ο κανόνας του παιχνιδιού [The Rules of the Game – Jean Renoir]

The Rule s of the Game - Renoir

1940 – Τα σταφύλια της οργής [The Grapes of Wrath – John Ford
1941 – Ο πολίτης Κέιν [Citizen Kane – Orson Welles]
1942 – Οι επισκέπτες της νύχτας [Les visiteurs du soir – Marcel Carne]
1943 – Τα παιδιά του Παραδείσου [Children of Paradise – Marcel Carne]
1944 – Ναυαγοί [Lifeboat – Alfred Hitchcock]
         - Λάουρα [Otto Preminger]
1945 – Ρώμη, ανοχύρωτη πόλη [Rome, Open City – Roberto Rossellini]
         – Σύντομη συνάντηση [Brief Encounter – David Lean]
1946 – Paisa [Roberto Rossellini]
          – Ο κύριος Βερντού [Monsieur Verdoux – Charles Chaplin]
1947 – Συμφωνία κυρίων [Gentleman’s Agreement – Elia Kazan]
1948 – Γερμανία, Έτος Μηδέν [Germany Year Zero – Robero Rossellini]
1949 - Ο τρίτος άνθρωπος [The Third Man – Carol Reed]

The Grapes of Wrath - John Ford

1950 – Ρασομόν [Rashomon – Akira Kurosawa]
1951 – Ο ηλίθιος [The Idiot – Akira Kurosawa]
          – Λεωφορείο ο Πόθος [A Streetcar Named Desire – Elia Kazan]
1952 – Ο καταδικασμένος [Doomed – Akira Kurosawa]
1953 – Ουγκέτσου Μονογκατάρι [UgetsuKenji Mizoguchi]
1954 – Ταξίδι στην Ιταλία [Journey to Italy – Roberto Rossellini]
1955 – Λόλα Μοντέζ [Lola Montes – Max Ophuls]
1956 – Η άρπα της Βιρμανίας [The Burmese Harp – Kon Ichikawa]
1957 – Κανάλ [Kanal – Andzej Wajda]
1958 – Το μυστικό φρούριο [The Hidden Fortress – Akira Kurosawa]
1959 - Φωτιές στις πεδιάδες [Fires on the Plain - Kon Ichikawa]

Rashomon - Akira Kurosawa

1960 – Η περιπέτεια [L’Avventura – Michelangelo Antonioni]
          – Οι κακοί κοιμούνται καλά [The Bad Sleep Well – Akira Kurosawa]
1961 – Πέρυσι στο Μάριενμπαντ [Last Year at Marienbad – Alain Resnais]
1962 – Ζιλ και Τζιμ [Jules and Jim – Francois Truffaut]
1963 – Οκτώμιση [8 ½ - Federico Fellini]
1964 – Απαλό δέρμα [The Soft Skin – Francois Truffaut]
          - Άμλετ [Hamlet – Grigori Kozintsev]
1965 – Ο Κοκκινογένης [Red Beard – Akira Kurosawa]
1966 – Αντρέι Ρουμπλιόφ [Andrei Rublev – Andrei Tarkovsky]
1967 – Ένα σαββατοκύριακο [Week End - Jean-Luc Godard]
1968 – 2001, Οδύσσεια του διαστήματος [2001: A Space Odyssey – Stanley Kubrick
1969 – Το χρώμα του ροδιού [The Color of Pomegranates – Sergei Parajanov]

2001: A Space Odyssey - Kubrick

1970 – Ο κομφορμίστας [The Conformist – Bernardo Bertolucci]
1971 – Θάνατος στη Βενετία [Death in Venice – Luchino Visconti]
1972 – Ρόμα [Roma – Federico Fellini]
          – Σολάρις [Solaris – Andrei Tarkovsky]
          – Κατάσταση πολιορκίας [State of Siege – Costa-Gavras
 1973 – Άμαρκορντ – Federico Fellini
1974 – Η Αλίκη στις πόλεις [Alice in the Cities – Wim Wenders]
1975 – Ντερσού Ουζάλα [Dersu Uzala - Akira Kurosawa]
             Επάγγελμα ρεπόρτερ [The passenger – Michelangelo Antonioni]
1976 – 1900 [Bernardo Bertolucci]
1977 – Ο άνθρωπος από μάρμαρο [Man of Marble - Andzej Wajda]
1978 – Το δέντρο με τα τσόκαρα [The Tree of Wooden Clogs – Ermanno Olmi]
1979 – Στάλκερ [Stalker – Andrei Tarkovsky]

Solaris - Tarkovsky

1980 – Ο θείος μου από την Αμερική [Mon oncle d’Amerique – Alain Resnais]
1981 – Μεφίστο [Mephisto – Istvan Szabo]
1982 – Ο δρόμος [Yol – Yilmaz Guney, Serif Goren]
1983 – Καλά Χριστούγεννα, κύριε Λόρενς [Merry Christmas, Mr. Lawrence – Nagisa Oshima]
1984 – Παρίσι, Τέξας [Paris, Texas – Wim Wenders]
1985 – Ραν [Ran – Akira Kurosawa]
1986 – Η θυσία [Sacrifice – Andrei Tarkovsky]
1987 – Καραβάν Σαράι [Τάσος Ψαρράς]
1988 – Ο καιρός των τσιγγάνων [Time of the Gypsies – Emir Kusturica]
1989 – Σεξ, ψέματα και βιντεοταινίες [Sex, lies and videotape – Steven Soderbergh]

Ran - Kurosawa

1990 – Όνειρα [Dreams – Akira Kurosawa]
1991 – Σήκωσε τα κόκκινα φανάρια [Raise the Red Lantern – Zhang Yimou]
1992 – Ιστορίες του χειμώνα [Conte d’hiver – Eric Rohmer]
1993 – Αντίο, παλλακίδα μου [Farewell My Concubine – Chen Kaige]
1994 – Ο ταχυδρόμος [Il Postino: The Postman – Michael Radford, Massimo Troisi]
          – Τρία χρώματα: η μπλε ταινία [Three colors: Blue – Krzysztof Kieslowski]
1995 – Το βλέμμα του Οδυσσέα [Θόδωρος Αγγελόπουλος]
1996 – Μυστικά και ψέματα [Secrets & Lies – Mike Leigh]
1997 – Mad City [Costa-Gavras]
1998 – Μαύρη γάτα, άσπρος γάτος [Black Cat, White Cat – Emir Kusturica]
1999 – The Straight Story [David Lynch]

Farewell My Concubine - Chen Kaige

2000 – Μεθυσμένα άλογα [A Time for Drunken Horses – Bahman Ghobadi]
2001 – Αμελί [Amelie – Jean-Pierre Jeunet]
2002 – Ματωμένη Κυριακή [Bloody Sunday – Paul Greengrass]
2003 – Τα καλύτερά μας νιάτα [The Best of Youth – Marco Tullio Giordana]
2004 – Πριν το ηλιοβασίλεμα [Before Sunset – Richard Linklater]
2005 – Ο επίμονος κηπουρός [The Constant Gardener – Fernando Meirelles]
2006 – Οι ζωές των άλλων [The Lives of Others – Florian Henckel von Donnersmarck]
2007 – 12 [Nikita Mikhalkov]
2008 – Το κύμα [The Wave – Dennis Gansel]
2009 – Τι απέγινε η Έλι [About Elly – Asghar Farhadi]

The Lives of Others - Donnersmarck

2010 – Ο λόγος του βασιλιά [The King’s Speech – Tom Hooper]
2011 – Hugo [Martin Scorsese]
2012 – Επιχείρηση: Argo [Argo – Ben Affleck]
2013 – Πριν τα μεσάνυχτα [Before Midnight – Richard Linklater]
2014 – Ένα γενναίο ψέμα [The Good Lie – Philippe Falardeau]
          – Ο ηλίθιος [The Fool – Yuriy Bykov]
2015 – Η κιβωτός των ανθρώπων [Francofonia: An Elegy for Europe – Aleksandr Sokurov]
2016 – Μια πόλη δίπλα στη θάλασσα [Manchester by the Sea – Kenneth Lonergan]

Hugo - Scorsese
Στις κορυφαίες ταινίες θα πρέπει να συγκαταλεγεί και "Ο Ιβάν ο Τρομερός" [Ivan the Terrible] του Σεργκέι Αϊζενστάιν, που κυκλοφόρησε σε δύο μέρη - το πρώτο το 1944 και το δεύτερο το 1958 - οπότε είναι αμφίβολο σε ποια χρονιά θα έπρεπε να καταχωρηθεί. 

Πέμπτη 1 Μαρτίου 2018

Η μορφή του νερού [The Shape of Water - Γκιγιέρμο Ντελ Τόρο, 2017]

Ας το ξεκαθαρίσω εξαρχής: ποτέ δεν γοητεύτηκα από τη χολιγουντιανή περίοδο του Γκιγιέρμο Ντελ Τόρο. Τον δικό μου Ντελ Τόρο τον είχα αφήσει πίσω, στη Ραχοκοκαλιά του διαβόλου [2001] και στον Λαβύρινθο του Πάνα [2006], ισπανο-μεξικάνικες παραγωγές που ασχολούνται λίγο-πολύ με τον Ισπανικό Εμφύλιο και χαίρομαι που με την πιο πρόσφατη ταινία του, Η μορφή του νερού, ξαναβρίσκει εκείνο τον παλιό καλό εαυτό του. Ο ίδιος, μεξικάνικης καταγωγής, αυτοεξορίστηκε εκούσια το 1997, στα 33 του, μετά από την τραυματική εμπειρία της απαγωγής του πατέρα του. Δηλώνει «άθεος, δόξα τω Θεώ!» [αλά Μπουνιουέλ], αλλά θεωρεί ότι δεν μπορεί να ξεφύγει από τη ρωμαιοκαθολική ανατροφή του. Σε αυτό το τελευταίο, θυμίζει τον Χίτσκοκ, του οποίου η επιρροή είναι έντονη στις ταινίες του και για τον οποίο έχει γράψει μια μελέτη το 2006. Έχει επίσης σαφώς επηρεαστεί από τις ταινίες τρόμου του Μεσοπολέμου, αλλά και από τα B-movies της δεκαετίας του 1950.

Είναι ακριβώς η αγάπη του Ντελ Τόρο για τον παλιό κινηματογράφο που τον οδηγεί να γυρίσει τη Μορφή του νερού με τέτοιο τρόπο που να θυμίζει από πολλές απόψεις B-movie. Αυτό είναι έκδηλο στα ντεκόρ του εργαστηρίου όπου κυρίως διαδραματίζεται η ιστορία, στη μορφή του «τέρατος», το οποίο μοιάζει πολύ με το αμφίβιο πλάσμα του Τρόμου της Μαύρης Λίμνης [1954], αλλά και στις ταινίες που παίζονται είτε στον κινηματογράφο ο οποίος βρίσκεται κάτω από το διαμέρισμα της ηρωίδας είτε στην τηλεόραση του γείτονα και φίλου της.


[Μιλώντας για την πλοκή της ταινίας ίσως χρειαστεί να αποκαλύψω κάποια στοιχεία της εξέλιξής της, γι’ αυτό όσοι δεν την έχετε δει καλό θα ήταν να μη συνεχίσετε την ανάγνωση.]

Η Μορφή του νερού ξεκινάει με μία σκηνή που πιθανότατα εξηγεί [;] και το τέλος της: σε ένα είδος ονείρου η βουβή Ελάιζα [Σάλι Χόκινς] ξυπνάει από ένα μέλλον που έχει ήδη γίνει παρελθόν. Η υπέροχα φωτισμένη σκηνή με τα πράγματα του δωματίου να αιωρούνται στο νερό καταλήγει στο ξύπνημα της ηρωίδας  στο τώρα της ταινίας. Είναι προφανές ότι ο Ντελ Τόρο παίζει με την έννοια του χρόνου. Όταν έχει ήδη δει κανείς το τέλος, ίσως μπορέσει να ερμηνεύσει – όσο είναι δυνατό – τις αμυχές στον λαιμό της Ελάιζα και την έντονη υγρασία στους τοίχους του διαμερίσματος. Στο ημερολόγιο, η σκέψη της ημέρας είναι: "Ο χρόνος δεν είναι παρά ένα ποτάμι που ρέει από το παρελθόν μας". Αυτό που θα συμβεί έχει άραγε ήδη συμβεί;



Στη Βαλτιμόρη του 1962, η Ελάιζα δουλεύει νυχτερινή καθαρίστρια σε ένα εργαστήριο διαστημικής έρευνας. Το όνομά του – OCCAM – πιθανότατα παραπέμπει στο «Ξυράφι του Occam», μια επιστημονική αρχή που θα μπορούσε να συμπυκνωθεί στην πρόταση «Κανείς δεν θα πρέπει να προβαίνει σε περισσότερες εικασίες από όσες είναι απαραίτητες». Το ότι η βάρδιά της ξεκινά στις 12 τα μεσάνυχτα να είναι υποδήλωση της μυστικότητας της όλης κυβερνητικής επιχείρησης ή μήπως υπαινιγμός για τη σχεδόν σταχτοπουτική προσγείωση της βουβής «πριγκίπισσας» από τα όνειρα στη σκληρή πραγματικότητα; Πάντως, ακριβώς εκεί, στο γκροτέσκο εργαστήριο, θα γνωρίσει η Ελάιζα τον «πρίγκιπά» της, τον Αμφίβιο Άνδρα [Νταγκ Τζόουνς], το αντικείμενο της έρευνας, το «τέρας», και θα τον ερωτευτεί. Ο υπεύθυνος του πειράματος, ο Στρίκλαντ [Μάικλ Σάνον], ο βασανιστής του αμφίβιου πλάσματος, είναι το κατ’ εξοχήν δείγμα αυταρχικού, ρατσιστή, σεξιστή Αμερικάνου, αλλά και υποδειγματικού μικροαστού οικογενειάρχη. Τα παιδιά του και η σύζυγός του τον αγαπάνε με τον αμερικάνικο ειδυλλιακό τρόπο, αλλά όταν «πηδάει» τη γυναίκα του – αφού πλύνει τα χέρια του, φυσικά - με το γνωστό ναρκισσιστικό στιλ, ο νους του και το βλέμμα του αναζητούν τη βουβή καθαρίστρια. Η σκηνοθεσία δεν αφήνει καμιά αμφιβολία για το ποιος είναι το αληθινό τέρας.


Όταν η κυβέρνηση δίνει εντολή στον Στρίκλαντ να «κλείσει» την έρευνα, η Ελάιζα θα οργανώσει μια πολύ ριψοκίνδυνη απόδραση. Θα την βοηθήσουν η μαύρη συνάδελφός της Ζέλντα [Οκτάβια Σπένσερ] και ο καταπιεσμένος ομοφυλόφιλος γείτονάς της, ο ζωγράφος διαφημίσεων Τζάιλς [Ρίτσαρντ Τζένκινς]. Ο επιστημονικός υπεύθυνος του προγράμματος, Δρ Χόφστετλερ [Μάικλ Στούλμπαργκ], είναι σοβιετικός πράκτορας. Διαπιστώνοντας ότι ούτε οι Σοβιετικοί χρειάζονται το πειραματόζωο, αποφασίζει να βοηθήσει κι αυτός την Ελάιζα.


Τίποτα στην ιστορία που μας αφηγείται ο Ντελ Τόρο δεν φαίνεται ιδιαίτερα πρωτότυπο – λένε ότι δεν είναι παρά επανάληψη της κεντρικής ιδέας της ταινίας του Κοκτό Η πεντάμορφη και το τέρας [1946]. Όπως κι εκείνη, η Μορφή του νερού είναι μια ταινία για τον Άλλο, για την ετερότητα, που δίνει προτεραιότητα στους περιθωριακούς αυτού του κόσμου: στη βουβή καθαρίστρια, στον γκέι ζωγράφο που κρύβει τις προτιμήσεις του, στην καταπιεσμένη μαύρη, στον επιστήμονα που επιτέλους ανακαλύπτει ότι έχει συνείδηση. Ο Ντελ Τόρο απενοχοποιεί τους ήρωές του. Η Ελάιζα - μετανάστρια, αν κρίνουμε από το επίθετό της - αυνανίζεται παθιασμένα στη μπανιέρα κάθε βράδυ πριν φύγει για δουλειά, την ώρα που βράζουν τα αυγά (που πρόκειται να κεράσει στο «πλάσμα» της) με το ξυπνητήρι να μετράει τον χρόνο. Ο Τζάιλς δηλώνει ότι μετανιώνει που δεν «γαμούσε [στα αγγλικά, η λέξη μπορεί να έχει ενεργητική ή παθητική σημασία] περισσότερο στα νιάτα του» και εκδηλώνει τον έρωτά του στον νεαρό που πουλάει τις άνοστες πίτες, χωρίς ανταπόκριση. Η αθυρόστομη Ζέλντα μιλάει ακατάπαυστα για τον «άχρηστο» άντρα της που όμως ποτέ δεν σκέφτεται να εγκαταλείψει. Η χρωματική παλέτα του έργου κινείται στις διάφορες αποχρώσεις του πράσινου, το οποίο είναι το «χρώμα του μέλλοντος», όπως δηλώνει στον Τζάιλς κάποιος διαφημιστής - το χρώμα της ομοιομορφίας; Το κόκκινο είναι παράταιρο, δηλώνει πάθος, αίμα και κίνδυνο. Διαφορετικότητα.


Η πρωτοτυπία και η γοητεία της Μορφής του νερού έγκειται λοιπόν στον τρόπο που ο Ντελ Τόρο συνδυάζει όλα αυτά τα «δάνεια» και δεν μπορεί κανείς παρά να θαυμάσει τον τρόπο με τον οποίο ταιριάζουν όλα σε αυτό το μαγευτικό παραμύθι που μιλάει τόσο εύγλωττα για το σήμερα – όπως κάνει σχεδόν πάντα ο κινηματογράφος φαντασίας.